Một người có thể vừa phản đối vừa đồng ý về vấn đề nào đó. Nếu ở trên chúng ta đề cập đến vấn đề một từ có thể biểu thị nhiều thuật ngữ thì đây lại là trường hợp một thuật ngữ có thể được biểu đạt bằng hai hay nhiều từ đồng nghĩa. Đây là một câu nói đúng, nhưng chúng ta có thể sai khi kết luận đứa trẻ biết nhiều về toán học.
Tác giả phải lý luận làm sao để có thể tác động đến cả con tim và khối óc của người đọc. Lúc đó, bạn sẽ chỉ đọc các từ chứ không tiếp nhận được tri thức. Tuy nhiên, điều lạ là toán học khiến nhiều người thấy sợ và không thích nhưng bạn sẽ gặp nhiều rắc rối nếu thiếu nó.
Nhưng những câu hỏi phía trên cũng không thừa vì có rất nhiều yếu tố khoa học xã hội trong các cuốn tiểu thuyết đương đại, và cũng không ít yếu tố hư cấu trong một tác phẩm về xã hội học khiến chúng ta khó có thể phân biệt. Giả sử, bạn có một danh mục gồm hàng trăm tên sách mà thoạt nghe đều viết về tình yêu. Tất nhiên, ý bạn diễn đạt có thể không giống chính xác ý của tác giả, nhưng nếu bạn cứ sử dụng nguyên từ ngữ của tác giả thì giữa hai bên mới chỉ có sự trao đổi về từ ngữ chứ chưa có sự trao đổi về tư tưởng hay tri thức.
Đọc đồng chủ đề yêu cầu nhiều hơn thế. Còn trong một cuốn bách khoa toàn thư sắp xếp theo chủ đề, chúng thường được đánh dấu rõ ràng, nhưng điểm bất lợi là trong số những dữ kiện đó sẽ có những thứ mà người đọc không quen dùng. Bạn biết được nhiều điều về cuốn sách sau khi chỉ dành cho nó vài phút, nhiều nhất là một tiếng.
Vì thế, yêu cầu đọc tích cực càng quan trọng hơn so với bất kỳ lúc nào: xác định chủ đề, tìm ra mối quan hệ giữa tổng thể và bộ phận; phân tích các thuật ngữ và tìm ra các luận đề và lý lẽ; cố gắng trước khi bắt đầu phê bình hay đánh giá tầm quan trọng. Một sự thay đổi nhỏ trong thói quen có thể đem lại hiệu quả to lớn là như thế. Tương tự như vậy, nhiều người dùng bách khoa toàn thư để tra cứu ngày tháng, địa điểm và các sự kiện đơn giản khác.
Độc giả giàu kinh nghiệm có thể học cách tiến hành đồng thời cả hai, ở đây chúng ta sẽ bàn về chúng như hai thực thể hoàn toàn khác biệt. Tuy nhiên, kinh nghiệm cho thấy cách này thường không đem lại kết quả mong muốn. Những hành động đó được bàn trong chương dưới đây.
Muốn học từ sách giả tưởng, chúng ta phải tự suy nghĩ về những bài học đó; còn để học được từ nhà khoa học và triết gia, trước hết bạn phải hiểu những gì họ nghĩ. Đó là tìm ra một hoặc nhiều nhận định ẩn chứa trong mỗi câu chủ chốt bằng cách phân tích tất cả các từ cấu thành nên câu, đặc biệt là những từ khóa. Đây chính là sự gặp gỡ về mặt tư tưởng giữa bạn và tác giả dẫn đến việc bạn đồng ý hay không với quan điểm của tác giả.
Anh ta đọc rất chủ động với sự nỗ lực lớn. Điều này cũng tương tự với một số cuốn sách chứa đựng kiến thức về vật lý hay hoá học. Nhiều người có thể nói lại chính xác câu này.
Nhưng nếu tác phẩm nặng về lý thuyết thì người đọc chỉ thực hiện hành động về mặt tinh thần. Giai đoạn đầu tiên trong quá trình đọc phân tích đã được hoàn thành khi bạn áp dụng bốn quy tắc nêu ở cuối chương trước. Hai bước trong quá trình đọc kiểm soát được độc giả tiến hành rất nhanh dù cho cuốn sách họ đang đọc có khó hay dài đến đâu đi nữa.
Tuy nhiên, hình thành một thói quen khác với việc biết những quy tắc của một môn nghệ thuật. Nếu bạn đã biết hoặc nghi ngờ mình sai thì dù có giành phần thắng trong cuộc tranh luận cũng chẳng ý nghĩa gì. Phần này rất cần thiết đối với những độc giả đã đọc hết cả cuốn sách.